کلیه ها یک جفت اندام لوبیا شکل در دو طرف ستون فقرات ، زیر دنده ها و پشت شکم هستند..کلیه چپ در حدود مهره های T12 تا L3 قرار دارد ، در حالی که کلیه راست به دلیل جابجایی جزئی توسط کبدکمی پایین تر است. قسمتهای بالای کلیه ها تا حدودی توسط دنده یازدهم و دوازدهم محافظت می شوند هر کلیه در مردان حدود 125 تا 175 گرم و در زنان 115-155 گرم وزن دارد. طول آنها حدود 11 تا 14 سانتی متر ، عرض 6 سانتی متر و ضخامت 4 سانتی متر دارند و مستقیماً توسط یک کپسول فیبری متشکل از بافت پیوندی متراکم و نامنظم پوشیده شده اند که به حفظ شکل و محافظت از آنها کمک می کند(3)
منبع عکس (7) کار کلیه ها تصفیه خون است..کلیه های سالم حدود نیم فنجان خون را در هر دقیقه تصفیه کرده و آب و مواد زائد را در بدن به ادرار تبدیل می کنند.ادرار از راه دو لوله باریک به نام میزنای از هر کلیه وارد مثانه می شود.مثانه محل ذخیره ادرار است.خون به کلیه وارد می شود ، مواد زائد جداشده و در صورت نیاز نمک ، آب و مواد معدنی تنظیم می شود. خون تصفیه شده به بدن برگشته و ادرار در لگنچه کلیه که یک ساختار قیف شکل است جمع شده و از طریق لوله ای به نام میزنای به مثانه تخلیه می کند. هر کلیه حدود یک میلیون فیلتر کوچک به نام نفرون دارد. نفرون ها شامل شبکه لوله ای شکلی هستند به نام گلومرول که وظیفه اصلی تصفیه خون در آنها انجام می شود.ظریف بودن دیواره گلومرول ها موجب می شود که آب و مولکول های کوچک مانند سدیم از آن عبور کرده و مولکول های بزرگ مانند پروتئین و سلول های خونی در خون باقی بمانند. (7)
پیشگیری و مراقبت از کلیه
- عدم استفاده از دخانیات:
استعمال دخانیات می تواند بر داروهای مورد استفاده در درمان فشار خون بالا تأثیر بگذاردکه از دلایل اصلی بیماری های کلیه است.همچنین مصرف سیگار جریان خون را به اندامهای مهمی مانند کلیه کند کرده و بیماری کلیه را بدتر کند.
- مصرف الکل: کلیه های مواد مضر را از خون فیلتر می کندکه یکی از این مواد الکل است. الکل برروی سلولهای کلیه که کار فیلترینگ را انجام می دهند اثر می گذارد. همچنین عملکرد دیگر کلیه ها که تنظیم آب بدن است تحت تاثیر مصرف الکل قرار می گیرد. مصرف بیش از حد الکل موجب کم آبی بدن شده و همین امر برعملکرد طبیعی سلول ها و اندام ها از جمله کلیه ها تأثیر بگذارد. مصرف الکل می تواند بر فشار خون نیز تأثیر بگذاردو موجب بالارفتن فشار خون در فرد شده و داروهای فشار خون بالا می توانند تحت تأثیر الکل قرار بگیرند. فشار خون بالا یک دلیل شایع در بیماری کلیوی است.
- اضافه وزن و چاقی: در افرادچاق ، احتمال ابتلا به دیابت یا فشار خون بالا بیشتر است که از مهمترین دلایل بیماری کلیوی و نارسایی کلیه هستند
- داشتن رژیم غذایی سالم: مصرف مواد غذایی از گروههای مختلف بخصوص میوه و سبزیجات مصرف غذاهای دارای چربی و قند پایین
محدود کردن مصرف نمک در غذا:
رژیم های غذایی حاوی سدیم باعث افزایش فشار خون می شوند. فشار خون بالا به مرور زمان به کلیه ها آسیب می رساند و عامل اصلی نارسایی کلیه است. توجه به برچسب مواد غذایی آماده و نیمه آماده و میزان کالری ، چربی و سایر مواد از جمله سدیم و پتاسیم جدول حقایق تغذیه مواردی را که طبق قانون لازم است در مورد محصولات غذایی ذکر شود ، نشان می دهد. برچسب های مواد غذایی می توانند به شما کمک کنند ببینید کدام غذاها بهترین گزینه برای رژیم غذایی شما هستند.
- ورزش حفظ وزن مناسب و فعالیت بدنی موجب کنترل فشار خون و کلسترول خون شده و از بسیاری از بیماری ها از جمله دیابت ، بیماری های قلبی و کلیوی جلوگیری می کند
- حفظ آب بدن نوشیدن آب کافی و حفظ تعادل مایعات بدن می تواند عامل مهمی در جلوگیری از برخی بیماری ها مانند سنگ کلیه یا عفونت ادراری باشد. (8)
علائم و نشانه های بیماری های کلیوی: - فشار خون بالا - تغییر درمیزان و تعداد دفعات ادرار - تغییر در رنگ و ظاهر ادرار (مانند ادرار متورم یا کف دار) - خون در ادرار - ورم در پاها ، اطراف مچ پا یا اطراف چشم درد در ناحیه کلیه - خستگی ، مشکل در خواب - از دست دادن اشتها - سردردا - تمرکز ضعیف - خارش - تنگی نفس - تهوع و استفراغ - بوی بد دهان و طعم فلزی در دهان - گرفتگی عضلات - سوزن سوزن شدن در انگشتان دست یا انگشتان پا
تشخیص بیماری های کلیوی - اندازه گیری فشار خون - آزمایش ادرار ( از نظر وجود خون و / یا آلبومین ، پروتئینی که توسط کلیه های آسیب دیده دفع می شود) - آزمایش خون (برای اندازه گیری موارذی مانند، کراتینین و اوره) - آزمایش تخمین میزان فیلتراسیون گلومرولی (eGFR) (که عملکرد کلیه را اندازه گیری می کند) - آزمایشات تصویربرداری (به عنوان مثال ، سونوگرافی یا سی تی اسکن برای جستجوی ناهنجاری یا سنگ در کلیه ها و مجاری ادراری) (9)
بیماری های کلیه - پیلونفریت (عفونت لگنچه کلیه): پیلونفریت عفونت باکتریال لگنچه‌ها ، توبولها و بافت بینابینی یک یا هر دو کلیه است این بیماری گاهی از کلیه منشا می‌گیرد مثلا در مورد سنگها ، بدخیمی ، هیدرنفروز یا ترومایی که مقاومت میزبان را کاهش می‌دهد، اما اکثر عفونتهای کلیه ناشی از گسترش بیماری های عفونی در اندام های دیگر مانند مثانه است باکتریها عمدتا از طریق از حالب به کلیه می‌روند، همچنین گردش خون و لنف نیز کانالهایی برای انتقال میکروارگانیسمها فراهم می‌آورد. پیلونفریت به دو صورت حاد و مزمن وجود دارد.(4)
- گلومرولونفریت:
گلومرولونفریت (GN) به معنی التهاب گلومرول ها است. گلومرول ها ساختار هایی در کلیه هستند که از عروق خونی تشکیل شده اند. این مجموعه از عروق، در فیلتر کردن و حذف مایعات اضافه از بدن به کلیه ها کمک می کنند. اگر گلومرول آسیب ببیند، کلیه ها نمی توانند به درستی کار کنند و فرد دچار نارسایی کلیه می شود. دو نوع گلومرولونفریت وجود دارد. گلومرولونفریت حاد التهابی است که به صورت ناگهانی رخ می دهد و گلومرولونفریت مزمن التهابی است که مکرر و طولانی مدت است.GN حاد می تواند از پاسخ بدن یه عفونت هایی مثل گلو درد یا آبسه دندان ایجاد شود. این فرایند و واکنش به عفونت، بر اثر ایجاد اختلال در سیستم ایمنی رخ می دهد شکل مزمن از GN می تواند چند سال بدون علامت در بدن وجود داشته باشد. این نوع از گلومرولونفریت ممکن است منجر به آسیب غیر قابل برگشت به کلیه ها شود. اگر این بیماری بدون علائم بوده و ادامه پیدا کند نهایتا موجب تجزیه کلیه می شود (6)
- سنگ کلیه (نفرولیتاسیس):
مواد معدنی موجود در ادرار می توانند تشکیل کریستال (سنگ) که اگر به اندازه کافی بزرگ شوند جریان ادرار را مسدود می کنندکه می تواند بسیار دردناک باشد. بیشتر سنگ های کلیوی به خودی خوددفع می شوند ، اما برخی از آنها بسیار بزرگ هستند و نیاز به درمان دارند.(4)
- سندرم نفروتیک:
سندرم نفروتیک به عنوان تظاهری از بیماری گلومرولی به صورت پروتئینوری در حد نفروتیک و تریاد هیپوآلبومینمی، ادم، هیپرلیپیدمی و از دست دادن پروتئین در ادرار به میزان بالا شناخته می‌شود. پروتئینوری در حد نفروتیک به صورت دفع پروتئین بیش از 40 میلیگرم به ازای هر مترمربع وزن بدن در ساعت یا نسبت پروتئین به کراتینین بیش از 3-2 به 1 در اولین نمونه ادرار صبحگاهی تعریف می‌شود.(2)
- بیماری کلیه پلی کیستیک: یک بیماری ژنتیکی که منجر به کیست های بزرگ در هر دو کلیه می شود و فعالیت آنها را مختل می کند. - نارسایی حاد کلیوی (نارسایی کلیه): مختل شدن ناگهانی عملکرد کلیه های که می تواند به علت. کم آبی ، انسداد در مجاری ادراری یا آسیب کلیه ایجاد شود که این شرایط ممکن است برگشت پذیر باشد.(4) - نارسایی مزمن کلیه: اصطلاح نارسائی مزمن کلیه (crf ) به از بین رفتن پیشروند ه وغیر قابل برگشت عملکرد کلیه گفته می شود .این نارسایی پیشرونده با افزایش پلکانی غاظت کراتینین سرم به موازات کاهش فیلتر اسیون گلومردلی مشخص می شود.بطور کلی هدف در درمان مدرن برقراری درمان جایگزین کلیه بوسیله دیالیز یا پیوند کلیه است . - بیماری کلیوی مرحله نهایی (ESRD): مرحله آخر بیماری کلیوی ESRD - مرحله نهایی نارسائی مزمن کلیه است .وقتی اتفاق می افتد که کمتر از 10%عملکرد نفرون ها باقی باشد . تمام عملکردهای نرمال تنظیم ،ترشحی و هورمونی کلیه ،شدیداً آسیب می بینند ESRD با افزایش BUN و کراتین خون و عدم تعادل الکترویتی مشخص می شود وقتیکه بیمار این نقطه میرسد معمولاً دیالیز لازم است. (1) - نکروز پاپیلری: آسیب جدید به کلیه ها می تواند موجب نکروز بافت شده و انسداد مجاری کلیه به علت بافتهای نکروز شودکه در صورت عدم درمان ، آسیب ناشی از آن می تواند منجر به نارسایی کلیوی شود. - نفروپاتی دیابتی:افزایش قند خون در بیماران دیابتی می تواند به تدریج به کلیه ها آسیب می رساند و درنهایت باعث بیماری مزمن کلیه می شود. حالتی که ممکن است براثروجود پروتئین در ادرار (سندرم نفروتیک) نیز پدید آید. - نفروپاتی فشار خون بالا: آسیب کلیه ناشی از فشار خون بالا در نهایت منجر نارسایی مزمن کلیوی خواهد شد. - سرطان کلیه: کارسینومای سلول کلیوی شایعترین نوع سرطان در کلیه است. استعمال سیگار شایعترین علت سرطان کلیه است. - نفریت بینابینی: التهاب بافت همبند داخل کلیه ، که اغلب باعث نارسایی حاد کلیوی می شود. واکنشهای آلرژیک و عوارض دارویی علل معمول آن هستند. - بیماری تغییرات میکروسکوپیک: نوعی سندرم نفروتیک است که در آن سلولهای کلیوی تقریباً طبیعی در زیر میکروسکوپ به نظر می رسند. این بیماری می تواند باعث تورم قابل توجه پا (ورم) شود.دردرمان این بیماری ار استروئیدها استفاده می شود. - دیابت نفروژنیک بیضه: کلیه ها توانایی تمرکز ادرار را از دست می دهند ، معمولاً به دلیل واکنش دارویی. اگرچه به ندرت خطرناک است ، اما دیابت مایع باعث تشنگی مداوم و تکرر ادرار می شود. کیست کلیه: فضای خالی از کلیه است که اغلب براثر افزایش سن در افراد رخ می دهد و تقریباً هیچ وقت مشکلی ایجاد نمی کنند. کیست ها و توده های پیچیده می توانند سرطانی باشند.(4) درمان بیماری های کلیوی:
درمان بیماری های کلیوی می تواند شامل موارد زیر باشد: - داروهای کنترل فشار خون بالا که در ابتدا ممکن است عملکرد کلیه را کاهش داده و سطح الکترولیت را تغییر دهندبه همین دلیل درابتدا ممکن است نیاز به آزمایش خون مکرر برای بررسی عملکرد کلیه و سطح الکترولیت ها ی خون باشد.همچنین تجویزداروهای مدر(ادرار آور) و رژیم غذایی کم نمک نیز ممکن است توصیه گردد - داروهای پایین آورنده سطح کلسترول. موسوم به استاتین. مبتلایان به بیماری مزمن کلیه اغلب سطح کلسترول بد زیادی را تجربه می کنند که این امر می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش دهد. - داروهایی برای درمان کم خونی. در شرایط خاص ، پزشک ممکن است مکمل های هورمون اریتروپویتین ، گاهی همراه با آهن اضافه شده را توصیه کند. اریتروپویتین در تولید گلبول های قرمز بیشتر کمک می کند ، که ممکن است خستگی و ضعف مربوط به کم خونی را تسکین دهد - داروها برای کاهشن تورم.. داروهایی به نام دیورتیک ( ادرار آور) می توانند به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک کنند. - داروهایی برای محافظت از استخوانهای. پزشک ممکن است مکمل های کلسیم و ویتامین D را برای جلوگیری از ضعف استخوان ها تجویز کند و خطر شکستگی را کاهش دهد. همچنین ممکن است از داروهایی با عنوان اتصال دهنده فسفات برای کاهش مقدار فسفات موجود در خون خود استفاده کرده و رگ های خونی خود را از آسیب رسوب های کلسیم (کلسیفیکاسیون) محافظت کند. - رژیم کم پروتئین برای به حداقل رساندن مواد زاید در خون. همانطور که بدن پروتئین را از مواد غذایی فرآوری می کند ، موادزائدی را تولید می کند که از راه کلیه های دفع می شوند. برای کاهش میزان کار کلیه هابهتر است پروتئین کمتری مصرف شود. - درمان بیماری کلیوی مرحله نهایی اگر کلیه ها به تنهایی قادر به تصفیه موادزائد و تنظیم مایعات بدن نباشند در مرحله نارسایی کامل یا تقریباً کامل کلیوی را قرار دارند ، در این مرحله فرد نیازمند دیالیز و یا کاندید پیوند کلیه می باشد - در همودیالیز ، یک دستگاه مواد زائد و مایعات اضافی را از خون فیلتر می کند. در دیالیز صفاقی ، یک لوله نازک (کاتتر) که در شکم وارد شده ، حفره شکمی را با یک محلول دیالیز مواد زائد و مایعات اضافی راجذب می کند پر می شود. پس از مدت زمانی ، محلول دیالیز از بدن تخلیه می شود و موادزائد را با خود حمل می کند. - پیوند کلیه پیوند کلیه شامل جراحی قرار دادن یک کلیه سالم از یک اهدا کننده به بدن شماست. کلیه های پیوند یافته می توانند از اهدا کنندگان متوفی یا زنده باشند. فرد باید برای بقیه عمر خود داروهایی مصرف کند تا از پس زدن عضو جدید توسط بدن جدید جلوگیری کند. بعد پیوند کلیه فرد دیگر نیازی به دیالیز ندارد برای برخی از افرادی که دیالیز یا پیوند کلیه را انتخاب نمی کنند ، گزینه سوم درمان نارسایی کلیه با اقدامات محافظه کارانه است. با این حال ، هنگامی که نارسایی کامل کلیه دارید ، به طور کلی امید به زندگی فقط چند ماه خواهد بود درمان های بالقوه آینده پزشکی احیا کننده این پتانسیل را دارد که به طور کامل بتواند بافت ها و اندام های آسیب دیده را بهبود ببخشد و راه حل هایی را برای افرادی که شرایطی دارند که امروزه فراتر از ترمیم است ، راه حل و امید ارائه دهد. رویکردهای پزشکی ترمیمی شامل موارد زیر است: - تقویت توانایی طبیعی بدن در ترمیم خود - استفاده از سلولها ، بافتها یا اندامهای سالم از یک اهدا کننده زنده یا درگذشته برای جایگزینی سلولهای آسیب دیده - تزریق انواع خاص سلول یا فرآورده های سلولی به بافت ها یا اندام های بیمار برای بازگرداندن عملکرد بافت و اندام برای مبتلایان به بیماری مزمن کلیه ، روش های پزشکی ترمیمی ممکن است در آینده توسعه یابد تا به پیشرفت آهسته بیماری کمک کند.(10)
منابع: 1- نارسایی مزمن کلیوی،عزیز یعقوبی ۱۳۹۲/۰۶/۰۴ 2- سندرم نفروتیک در کودکان مبتلا به این بیماری ،مسعود رضاقلی ضامنجانی* ،، پارسا یوسفی چایجان۲ ، دوره ۲۱، شماره ۷ - ( دو ماهنامه بهمن و اسفند ۱۳۹۷ ) 3-. The Urinary System.Gross Anatomy, Chapter 25. 4-https://www.webmd.com/kidney-stones/picture-of-the-kidneys،2014 5- https://www.kidneyfund.org/kidney-disease/about-your-kidneys.2014 6- https://www.payamesalamat.com.تابستان 98 7- http://teberooz.ir/.8 دی ماه 1395 8- https://www.kidney.org/preventio 9- https://www.healthdirect.gov.au/kidney-disease-symptoms 10- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/diagnosis-treatment